حضانت به معنای نگهداری و سرپرستی از کودک است که طبق قانون حق و تکلیف والدین می باشد و در صورت فوت یکی از آن ها سرپرستی کودک با والد دیگر خواهد بود مگر در مواردی که قانونگذار براساس مصلحت کودک والدین را واجد حضانت نداند. قانونگذار برای حضانت کودکان در زمانی که والدین قصد جدایی داشته باشند و در این زمینه با هم به توافق نمی رسند نیز قوانینی را تعیین نموده است که براساس این قانون به حق و تکلیف قانونی خود عمل کنند. در این مقاله قصد داریم در مورد حضانت کودکان در قانون ایران صحبت کنیم، پس با ما همراه باشید.
شرایط حضانت کودکان در قانون ایران چیست؟
اگر والدین به دلیل طلاق، جدا از هم زندگی کنند طبق قانون نگهداری و سرپرستی کودک تا 7 سالگی بر عهده مادر بوده و بعد از آن تا سن بلوغ پدر موظف به نگهداری از کودک خواهد بود و در صورت اختلاف میان والدین در این مورد می توانند به وکیل خانواده مراجعه کرده و روند حضانت را به صورت قانونی پیگیری کنند. معمولا قاضی در این مورد با در نظر گرفتن مصلحت کودک و شرایط پدر و مادر تصمیم گیری کرده و رای نهایی را صادر می کند.
اما برای حضانت کودکان در قانون ایران شرایطی تعیین شده که فردی که حضانت به او واگذار می شود باید از آن برخوردار باشد در غیر این صورت به دلیل عدم برخورداری از این شرایط حضانت ز او سلب خواهد شد. از جمله مهم ترین موارد برای حضانت کودکان می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- بلوغ: منظور از بلوغ این است که شخصی که درخواست حضانت دارد باید از سن صغیر خارج شده و قوه تشخیص خوب و بد را از هم داشته باشد. سن قانونی بلوغ برای دختران 9 سال و برای پسران 15 سال است که بعد از بلوغ شخص می تواند در اموال خود به هر طریق می خواهد دخل و تصرف داشته باشد. البته برخی از مراکز مالی مانند بانک ها سن مداخله در امور مالی را 18 سال اعلام کرده اند.
- عقل: کسی که نگهداری و سرپرستی کودکان به او سپرده می شود باید عاقل باشد لذا یکی از مهم ترین شرایط برای حضانت کودکان در قانون ایران عقل است که مفهوم متضاد آن جنون و یا دیوانگی است.
- شایستگی: طبق ماده 1173 قانون مدنی اگر شخصی که حضانت کودک به او واگذار شده به دلیل عدم مراقبت صحیح و یا انحطاط اخلاقی موجب شود که سلامت جسمانی و تربیت اخلاقی کودک با خطر مواجه شود دادگاه می تواند حضانت او را سلب نموده و سرپرستی کودک را به فرد واجد شرایط با شایستگی اخلاقی و رفتاری واگذار نماید.
- اسلام: اگرچه در قانون مدنی به شرط مسلمان بودن برای حضانت کودک اشاره نگردیده ولیکن طبق ماده 1192 قانون مدنی یکی از شروط بر عهده گرفتن کودکی که از والدین مسلمان به دنیا آمده اسلام است و اگر یکی از والدین از اسلام رو برگردانده و کافر شود حق حضانت او از بین می رود. زیرا این امر برخلاف مصلحت کودک بوده و او را با خطراتی مواجه می کند.
- توانایی عملی: شخصی که حضانت کودک را بر عهده می گیرد باید از نظر رفتاری، سلامت جسمانی و روانی کاملا در وضعیت نرمال و سالمی بوده و بتواند امور و احتیاجات کودک را برطرف نماید.
سن حضانت کودکان در قانون ایران چقدر است؟
همان طور که پیشتر نیز گفتیم سن حضانت کودکان در قانون ایران تا زیر 7 سال بر عهده مادر بوده و بعد از آن تا زمان بلوغ که برای دختر 9 سال و برای پسر 15 سال است بر عهده پدر می باشد و پس از آن فرزندان خود می توانند تصمیم بگیرند که با کدام یک از والدین می خواهند زندگی کنند که البته در این مورد ممکن است براساس مصلحت کودک قاضی به طریق دیگری تصمیم گیری کرده و حکم صادر کند.
طبق ماده 1169 قانون مدنی اگر بعد از 7 سالگی کودکان، در مورد حضانت میان پدر و مادر اختلاف وجود داشته باشد می توانند به بهترین وکیل خانواده در تهران مراجعه کرده و یپیگری رروند قضایی و استناد به قوانین دادگاه در این مورد با در نظر گرفتن شرایط زن و مرد و آنچه که قانونگذار در این مورد تعیین نموده و همچنین در اولویت قرار دادن مصلحت کودک حضانت را به والد واجد شرایط واگذار می کند. البته در طول دورانی که حضانت با هر کدام از والدین است والد دیگر می تواند با فرزند خود ملاقات داشته باشد و براساس قانون این امر حق والدین بوده و نمی توان بدون ذکر دلیل منطقی و قابل اثبات والدین را از این حق حیاتی محروم کرد.
انواع حضانت کودکان
حضانت کودکان در قانون ایران شامل دو نوع دائم و موقت می شود که در ادامه به بررسی این دو نوع حضانت می پردازیم:
- حضانت موقت: زمانی که زوجین در زمان طلاق و یا دیگر مسئولین حضانت کودک در این مورد با اختلاف مواجه شوند و برای رسیدگی به این موضوع به دادگاه مراجعه کنند، دادگاه به صورت موقت و تا زمان صدور رای نهایی براساس یک دستور موقت حضانت را به یکی از طرفین و یا اقوام درجه یک کودک واگذارمی کند.
- حضانت دائمی: در این نوع از حضانت والدین در زمان طلاق به صورت توافقی و یا با رای دادگاه و یا در صورت مرگ یکی از والدین، حضانت به والد دیگر داده می شود. در این نوع حضانت دیگر سن کودک در نظر گرفته نشده و به یکی از والدین حضانت به صورت دائم واگذار می شود.
شرایط حضانت کودکان توسط مادر
ماده 1170 و 1173 قانون مدنی و همچنین ماده 45 قانون حمایت از خانواده به شرایط حضانت کودکان در قانون ایران اشاره دارد که بر اساس این قوانین:
- ماده 1170، حضانت کودک در صورتی به مادر واگذار می شود که ازدواج نکرده و به مشکلات اعصاب و روان و جنون مبتلا نباشد. البته ذکر این نکته لازم است که طبق ماده 45 قانون حمایت از خانواده ازدواج مجدد دلیلی قاطع و قانع کننده برای سلب حضانت از مادر نخواهد بود بلکه مرجع قضایی در این مورد مصلت کودک را در اولویت قرار می دهد.
- ماده 1173، یکی از مهمترین شرایطی که قاضی در واگذاری حضانت به مادر به آن توجه می کند این است که مادر فساد و انحطاط اخلاقی نداشته و مجنون نباشد. همچنین مادر نباید به بهانه تادیب کودک اقدام به تنبیه و ضرب و جرح خارج از حد نماید.
حضانت کودکان در صورت فوت پدر چگونه است؟
طبق ماده 1171 قانون مدنی، در صورت فوت یکی از والدین حضانت کودک با والد دیگر خواهد بود. اگر پدر قبل از فوت برای خود وصی تعیین کرده باشد که حضانت فرزند به او واگذار شود و قیم او گردد باز هم در صورت زنده بودن مادر، اولویت حضانت با مادر خواهد بود.
پس بعد از فوت پدر و یا جد پدری که ولایت دارد حضانت به طور مشخص با مادر فرزندان بوده و هیچ شخص دیگری حق حضانت ندارد. قانونگذار با در نظر گرفتن این موضوع که مادر علاوه بر این که خلاهای عاطفی فرزندان خود را پر می کند بعد از پدر تنها فردی است که نگران آینده آنان بوده و تمام تلاش خود را برای تربیت و پرورش آن ها در مسیر صحیح به کار می برد.
موارد سلب حضانت کودکان در قانون ایران
اگر والدین در زمان طلاق در مورد حضانت فرزند با هم به توافق رسیده باشند و حضانت دائم به یکی از والدین سپرده شود این حق تحت شرایطی می تواند سلب گردد. قانونگذار در این مورد حساسیت زیادی به خرج داده و مواردی که ممکن است به کودک و آینده او آسیب وارد کند را مورد بررسی قرار داده و به عنوان عواملی برای سلب حضانت در قانون تعیین کرده است که به قرار ذیل است:
- داشتن مشکلات روانی و جنون از جانب هر کدام از والدین
- استفاده از مواد مواد مخدر
- داشتن رفتار نامناسب و اذیت و آزار جسمی و روحی کودک
- فساد اخلاقی
- سو استفاده از کودک و وادار نمودن او به انجام کارهای ناشایست
- تنبیه جسمی خارج از عرف و حد کودک به بهانه تربیت
طبق قانون جدید جلسات دادگاه برای تعیین حضانت کودکان بدون حضور آنان انجام می شود البته برای فرزندان بالای 15 سال حضور در این جلسات بلامانع می باشد. ولیکن در حالت کلی در صورتی که حضانت کودک به مادر سپرده شود و در طی این مدت مادر ازدواج مجدد کند اگر به تربیت کودک آسیبی وارد شود و یا این که موجب آزار و اذیت او گردد این امر موجب سلب حضانت مادر خواهد شد. البته ارائه مدارک مستدل و قابل اثبات در این مورد به دادگاه الزامی می باشد.
حضانت و نفقه کودکان
در زمان طلاق واگذاری حضانت کودکان طبق قانون ایران به هر کدام از والدین، براساس ماده 1167 قانون مدنی حضانت به هر کدام از والدین که سپرده شود با توجه به این پدر سرپرست خانواده بوده و وظیفه تامین نیازهای مادی اعضای خانواده بر عهده او است لذا هزینه های نگهداری فرزندان بعد از طلاق نیز بر عهده پدر می باشد از این رو طبق ماده 1198 قانون مدنی در صورت حیات پدر نفقه فرزندان بر عهده او بوده و در صورت فوت پدر جد پدری موظف به پرداخت نفقه فرزندان خواهد بود.
لذا اگرچه حضانت کودک به مادر سپرده شود ولیکن طق قانون نفقه او با پدر بوده و اگر پدر از پرداخت نفقه سرباز بزند طبق ماده 642 قانون مجازات اسلامی، محکوم به سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس می گردد.
به این نکته توجه داشته باشید که حتی در صورت ناتوانی مالی و در قید حیات نبودن پدر این حق همچنان برقرار بوده و طبق ماده 1999 قانون مدنی نفقه فرزند بر عهده پدر و بعد از او بر عهده جد پدری خواهد بود. اگر پدر و جد پدری هر دو در قید حیات نباشند مادر باید نفقه فرزند خود را عهده دار شود و در صورت عدم توانایی مالی مادر و یا در قید حیات نبودن او، اجداد پدری و مادری نگهداری و سرپرستی و نفقه کودک را عهده دار می شوند.
نحوه ملاقات کودک
طبق ماده 1174 قانون مدنی، هر کدام از والدین که حضانت با او نیست می تواند بدون هیچگونه دلیل و مانعی با فرزند خود ملاقات داشته باشد. به این معنا که حتی فاسد بودن پدر و یا مادر نمی تواند مانعی برای عدم ملاقات او با فرزندش باشد و از این حق قانونی برخوردار است که در فواصل معینی با فرزند خود دیدار کند.
در صورتی که والدین در مورد فواصل و مدت ملاقات با هم به توافق نرسند دادگاه مدت و نحوه ملاقات را برای والدی که از حق حضانت برخوردار نیست، معین می کند.
معمولا دادگاه به منظور جلوگیری از ایجاد اختلال در حضانت و دوگانگی تربیت کودک یک الی دو روز آخر هفته را به ملاقات والدی که حضانت بر عهده او نیست با کودک اختصاص می دهد.
ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که سلب حق ملاقات با والدی که حضانت بر عهده او نیست بر خلاف قانون بوده و دادگاه هرگز به چنین موردی رای نمی دهد. اما اگر ملاقات کودک با پدر و مادری که حضانت بر عهده او نیست برخلاف مصلحت کودک باشد دادگاه فواصل ملاقات را طولانی می کند به عنوان مثال به جای هفته ای یک مرتبه، ماهی یک بار بوده و یا در صورت لزوم در این ملاقات شخص ثالثی نیز حضور خواهد داشت.
کلام آخر
همانطور که در این مقاله اشاره کردیم حضانت کودکان در قانون ایران از وظایف و تکالیف قانونی پدر و مادر محسوب می شود. اما در صورت جدایی والدین آن ها می توانند برای حضانت کودک به توافق برسند و یکی از آن ها سرپرستی کودک را بر عهده بگیرد در غیر این صورت طبق قانون حضانت کودکان تا 7 سالگی بر عهده مادر بوده و پس از آن پدر تا رسیدن به سن بلوغ موظف به نگهداری از فرزندان می شود. اما در هر صورت تا زمانی که حضانت با هر کدام از والدین باشد نمی تواند مانع دیدن و ملاقات کودک توسط والد دیگر گردد. از این که تا پایان مقاله همراه ما بودید از شما کمال تشکر را داریم. در صورت هرگونه انتقاد و پیشنهاد می توانید از طریق سایت وکیل چی با ما در ارتباط باشید.
